Nối tiếp đà tăng trưởng nhanh và ổn định trong 20 năm qua, ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu trong năm 2024 tiếp tục có sự tăng tốc mạnh mẽ và đạt giá trị gần 600 tỷ USD. Đồng thời, ước tính nhu cầu thế giới sẽ cần tăng thêm hơn 1 triệu nhân sự vào năm 2030 cho tất cả các khâu thiết kế, sản xuất, lắp ráp, đóng gói và kiểm thử chip.
Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã xác định phát triển ngành công nghiệp bán dẫn là một ngành mũi nhọn. Và để hiện thực hóa các mục tiêu trong Quyết định 1017/QĐ TTg (21/09/2024) về phát triển nhân lực bán dẫn đến năm 2030 (tầm nhìn 2045) và Quyết định 1018/QĐ TTg cùng ngày về Chiến lược phát triển ngành bán dẫn Việt Nam đến năm 2030–2050, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) thuộc Bộ Tài chính, phối hợp cùng Đại học Quốc gia Hà Nội và TP. HCM đặc biệt là với sự tham gia của 2 tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới Lam Research (Hoa Kỳ) và Dassault Systemes (Cộng hoà Pháp), tổ chức Diễn đàn "Digital Twin – Công nghệ định hình tương lai ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam".
Diễn đàn "Digital Twin" đánh dấu một bước chuyển mình mới trong đào tạo và phát triển nhân lực ngành bán dẫn tại Việt Nam. Với sự hợp lực từ Nhà nước – Trường học – Doanh nghiệp – Quốc tế, cùng học hỏi từ các mô hình thành công khu vực, Việt Nam đang vững bước trong hành trình tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu – từ lắp ráp đến thiết kế, chế tạo với một hệ thống nhân lực chuyên nghiệp, linh hoạt và tiên tiến.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) cho biết, trong xu hướng đa dạng hóa chuỗi cung ứng và diễn biến phức tạp về địa chính trị trên thế giới, Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư trong ngành công nghiệp bán dẫn nhờ vào nguồn nhân lực chất lượng cao với chi phí cạnh tranh; sự đầu tư và nâng cấp mạnh về Cơ sở hạ tầng; cơ chế, chính sách ngày càng thông thoáng, cởi mở; quyết tâm chính trị cao trong việc phát triển lĩnh vực bán dẫn.
"Với nguồn cung lao động dồi dào và lực lượng lao động có chất lượng, có thể khẳng định nguồn nhân lực chính là lợi thế lớn nhất và nổi bật nhất của Việt Nam so với các quốc gia, nền kinh tế khác trên thế giới", Giám đốc NIC nhấn mạnh.
Theo thống kê, Việt Nam hiện có trên 60 doanh nghiệp thiết kế vi mạch, hơn 6.000 kỹ sư thiết kế, và gần 12 tỷ USD vốn FDI trong lĩnh vực bán dẫn.
"Những con số này cho thấy tiềm năng rất lớn, nhưng cũng nhấn mạnh một điều: nếu không có nguồn nhân lực đủ mạnh, chúng ta khó có thể vươn lên làm chủ các công đoạn có giá trị cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu", ông Huy nhận định.
Vì vậy, theo lãnh đạo NIC, việc tập trung đầu tư, đào tạo, đào tạo lại cho lực lượng lao động để trong thời gian sớm nhất có thể gia nhập vào thị trường lao động là một hướng đi chiến lược, là yếu tố quyết định để có thể tận dụng cơ hội hợp tác đầu tư, tiếp cận, chuyển giao công nghệ, thúc đẩy sự phát triển kinh tế nhanh và bền vững dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Diễn đàn "Digital Twin – Công nghệ định hình tương lai ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam"
Lĩnh vực bán dẫn Việt Nam đối mặt với 2 'rào cản' lớn
Tại diễn đàn, các chuyên gia đánh giá, Việt Nam đang đối mặt với một rào cản nghiêm trọng: chi phí đào tạo quá lớn và thiếu hụt hệ sinh thái hỗ trợ.
Theo ông Andrew Goh, Phó Chủ tịch Toàn cầu của Lam Research, việc đầu tư vào các phòng lab tiêu chuẩn của ngành bán dẫn không hề rẻ, thậm chí là rất đắt đỏ. Ông cảnh báo rằng nếu không có hướng đi thông minh, các trường đại học sẽ mãi luẩn quẩn trong vòng xoáy thiếu kinh phí và tụt hậu công nghệ.
Việt Nam hiện thiếu các phòng lab có thiết kế tiêu chuẩn, và đa số chỉ là bản "lai" giữa nghiên cứu và giảng dạy. Theo các chuyên gia, điều này dẫn đến hệ quả là sinh viên chỉ có kiến thức cơ bản nhưng thiếu kỹ năng chuyên sâu – đặc biệt ở bậc sau đại học hoặc khi ứng tuyển vào các vị trí kỹ thuật cao trong doanh nghiệp.
Để giải quyết vấn đề này, Lam Research đề xuất một giải pháp đang được các quốc gia tiên tiến áp dụng. Đó là "bản sao kỹ thuật số" (digital twin). Đây là phương pháp mô phỏng toàn bộ quy trình sản xuất chip trong môi trường ảo, cho phép sinh viên học cách vận hành thiết bị, xử lý wafer, đóng gói và kiểm thử mà không cần tiếp xúc trực tiếp với thiết bị vật lý trị giá hàng triệu đô la Mỹ.
"Đây là cách tiếp cận dễ dàng hơn, tiết kiệm hơn, và có thể triển khai quy mô lớn nhanh chóng," ông Andrew nhận định, đồng thời cho biết Lam đang thử nghiệm chương trình đào tạo mô phỏng như vậy có tên gọi Semiverse Solution.
Liên quan đến vấn đề nguồn nhân lực, Việt Nam có khoảng 6.000 kỹ sư bán dẫn đang làm việc tại hơn 40 doanh nghiệp địa phương. Tuy nhiên, nhu cầu về nhân lực công nghệ thông tin và kỹ thuật lên đến 150.000 người/năm, trong khi nguồn cung chỉ đáp ứng được 40-50%. Điều này đặt ra thách thức lớn về việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.
"Để đào tạo sinh viên sẵn sàng cho ngành công nghiệp, chúng ta cần xây dựng các trung tâm đổi mới, nơi kỹ sư và giáo sư có thể cùng làm việc trên dự án thật", GS. TS Trần Xuân Tú – Viện trưởng Viện CNTT, Đại học Quốc gia Hà Nội cho hay.
Giải pháp sẽ không chỉ nằm ở đầu tư vào cơ sở vật chất, mà còn phải nâng cấp chất lượng đội ngũ giảng viên thông qua tạo điều kiện nghiên cứu, và quan trọng hơn là xây dựng hệ thống học bổng để thu hút học viên thạc sĩ, tiến sĩ từ các ngành kỹ thuật liên quan.