Đề xuất một bộ sách giáo khoa không hợp xu thế

Học sinh học SGK theo chương trình giáo dục 2018 Ảnh: Như Ý / Tiền Phong.

Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng phải có một bộ sách giáo khoa phổ thông chung do Bộ GD&ĐT biên soạn. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, nội dung này đã có chuyên đề giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc thực hiện Nghị quyết 88/2014 và Nghị quyết 51/2017 của Quốc hội về đổi mới chương trình, SGK phổ thông.

Đồng thời, việc này cũng đúng với tinh thần Nghị quyết 88, trong đó nêu phải có một bộ sách giáo khoa phổ thông chung do Bộ GD&ĐT biên soạn, ngoài ra có nhiều bộ khác.

Phải đặt lợi ích của học sinh lên trên

Trao đổi với phóng viên, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng đề xuất của Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội là điều đáng chú ý trong bối cảnh chương trình giáo dục phổ thông 2018 vừa kết thúc việc thay sách. Đây là vấn đề liên quan trực tiếp đến định hướng “một chương trình, nhiều sách giáo khoa” đã được xác lập trước đó, nên dễ gây băn khoăn trong dư luận xã hội.

Bà Nga cho rằng trước hết, cần nhìn nhận rõ một chương trình, nhiều sách giáo khoa là chủ trương tiến bộ, khắc phục hạn chế của cơ chế độc quyền biên soạn sách.

Chủ trương này mở ra khả năng đa dạng hóa cách tiếp cận, khuyến khích đổi mới sáng tạo trong giảng dạy, đồng thời bảo đảm quyền lựa chọn của nhà trường và giáo viên.

Thực tiễn triển khai những năm qua tuy còn nhiều vướng mắc (từ chất lượng sách, giá sách, đến sự chênh lệch về điều kiện triển khai giữa các vùng miền) nhưng đây vẫn là bước đi phù hợp với xu thế.

Bà Nga khẳng định đề xuất biên soạn một bộ sách chung không nhất thiết phủ nhận định hướng nhiều sách. Nó có thể được hiểu theo hướng: Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, biên soạn một bộ sách chuẩn mực, có tính pháp lý cao, để làm “khung” thống nhất trong dạy học toàn quốc.

Các bộ sách khác, nếu có, sẽ phát huy tính sáng tạo và bổ trợ thêm, giúp giáo viên có thêm nguồn tham khảo phong phú.

“Như vậy, thay vì 'một chương trình, nhiều sách giáo khoa' trở thành 'một chương trình, một sách duy nhất', định hướng có thể tiến hóa thành 'một chương trình, một bộ sách chuẩn - nhiều tài liệu bổ trợ'. Đây là cách dung hòa giữa sự thống nhất cần thiết và sự đa dạng vốn có”, bà Nga nói.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, nếu lựa chọn phương án này, cần lộ trình cẩn trọng, không gây xáo trộn quá nhanh; đồng thời phải bảo đảm chất lượng của bộ sách chuẩn - đó phải là sản phẩm được biên soạn công phu, phản ánh đúng tinh thần đổi mới, có sự tham gia rộng rãi của các nhà khoa học, chuyên gia giáo dục, giáo viên thực tiễn.

Bà Nga chia sẻ sự điều chỉnh này không đi ngược với định hướng “một chương trình, nhiều sách giáo khoa", mà có thể là bước hoàn thiện chính sách. Vấn đề là cách triển khai phải khoa học, công khai, minh bạch và đặt lợi ích của học sinh, giáo viên, nhà trường lên trên hết.

Học sinh chọn mua sách giáo khoa trước thềm năm học mới Ảnh: Như Ý.

Không để quay lại độc quyền sách giáo khoa

Ông Đinh Văn Tấn, Hiệu trưởng trường TH&THCS Xuân Đám (Hải Phòng), cho hay một chương trình nhiều sách giáo khoa có lợi ích là giáo viên thêm nhiều tư liệu tham khảo, phong phú hơn trong thiết kế bài giảng.

"Quan trọng nhất là chương trình tổng thể, mục tiêu cần đạt được phải chuẩn. Sách giáo khoa chỉ mang tính chất như tài liệu tham khảo. Do đó, có thể nhiều bộ sách giáo khoa hoặc không cần bộ sách nào. Khi đó, học liệu số phát triển, hướng tới học sinh tự học”, ông Tấn nói.

Cô Nguyên Phương, giáo viên dạy Văn tại Hà Nội, cho biết đặc thù của môn ngữ văn trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 là không sử dụng dữ liệu sách giáo khoa trong đề thi. Đa dạng sách giáo khoa giúp học sinh có cơ hội tiếp xúc với nhiều văn bản, ngữ liệu, nhiều tác phẩm đã được các nhà biên soạn lựa chọn có ý nghĩa, giá trị. Đây là kênh rất hay để học sinh tham khảo.

PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, nguyên điều phối viên chính, Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông 2018 của Bộ GD&ĐT, thành viên Ban Phát triển Chương trình môn Tiếng Việt - Ngữ văn, cho biết Nghị quyết 88 của Quốc hội để chủ động triển khai chương trình giáo dục 2018, yêu cầu Bộ GD&ĐT biên soạn một bộ sách giáo khoa. Bộ sách giáo khoa này bình đẳng như các bộ sách do các tổ chức, cá nhân biên soạn khác để đề phòng thiếu sách giáo khoa.

Nhưng đến nay, thực hiện một chu trình thay sách giáo khoa, nỗi lo không đủ sách giáo khoa các môn học không còn dù Bộ GD&ĐT không biên soạn.

Do đó, thời điểm này không nhất thiết phải có 1 bộ sách giáo khoa do Bộ GD&ĐT biên soạn. Nếu bộ sách này xuất hiện, sẽ dẫn đến hàng loạt hệ lụy liên quan đến xã hội hóa giáo dục.

Đó là công sức hàng nghìn tỷ đồng của các tổ chức cá nhân đầu tư biên soạn các bộ sách giáo khoa, quy tụ các tác giả viết sách giáo khoa chất lượng có nguy cơ bị xóa. Quan trọng hơn, có nguy cơ quay trở về mô hình cũ mà thế giới đã bỏ từ lâu.

Có người nói có một bộ sách giáo khoa của Bộ GD&ĐT và các bộ sách giáo khoa khác vẫn lưu hành. Lý thuyết đúng như vậy nhưng thực tế rất khác. Bởi tâm lý chung, sách giáo khoa do Bộ GD&ĐT sẽ tốt hơn, chuẩn hơn nên các địa phương sẽ chỉ chọn bộ sách này. Chủ trương 1 chương trình nhiều sách giáo khoa sẽ phá sản, và khi đó, Bộ GD&ĐT sẽ phải trả lời câu hỏi đơn vị nào sẽ phát hành bộ sách này, làm thế nào chống độc quyền xuất bản sách giáo khoa.

Xóa tình trạng “công dân đồng phục”

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cũng nêu quan điểm trước đề xuất có 1 bộ SGK dùng chung cả nước. Theo ông Sơn, từ năm học 2020-2021, Bộ đã triển khai thực hiện chương trình sách giáo khoa mới theo quy định của Luật Giáo dục 2019 và các nhà trường đã tổ chức thực hiện, bước đầu mang lại hiệu quả.

Bộ Chính trị đã có kết luận 91/2024 tiếp tục thực hiện nghị quyết 29/2013 của Ban Chấp hành TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Trong đó nêu rõ nhiệm vụ tiếp tục hoàn thiện và triển khai thực hiện có hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông mới; thực hiện một chương trình giáo dục phổ thông thống nhất cả nước, mỗi môn học có một hoặc một số sách giáo khoa và xã hội hóa việc biên soạn sách giáo khoa...

Bộ GD&ĐT khẳng định đối với nền giáo dục phổ thông mà tất cả học sinh học cùng một nội dung và phương pháp giảng dạy theo mô hình giáo dục đồng nhất sẽ gây ra hệ lụy lớn về nguồn nhân lực - không đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thời đại khoa học - công nghệ phát triển như vũ bão.

Do đó, nhiều quốc gia đã từ bỏ mô hình giáo dục đồng nhất này. Những hệ lụy đó như: Đào tạo ra những “công dân đồng phục”, thiếu kỹ năng phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng sáng tạo và kỹ năng hợp tác để giải quyết những vấn đề phức tạp, chưa từng xảy ra của cuộc sống.

Mô hình này hạn chế phát triển tài năng của mỗi người, vì không có sự phân hóa học sinh dựa trên năng lực, nhu cầu học tập. Giáo dục phổ thông chỉ sử dụng một bộ sách giáo khoa là mang tính áp đặt, không dân chủ, không trao quyền chủ động, sáng tạo cho nhà trường và giáo viên.

Mỗi quốc gia có những vùng kinh tế, xã hội, văn hóa, dân tộc khác nhau… nên một bộ sách giáo khoa là không hợp lý.

Hơn thế nữa, một bộ sách giáo khoa do Nhà nước chủ trì, dẫn đến NXB được Nhà nước giao biên soạn, xuất bản tạo ra độc quyền. Bộ GD&ĐT chỉ ban hành chương trình khung, người biên soạn SGK bổ sung thêm nội dung dạy học dẫn đến tư duy coi sách là pháp lệnh và được xem như một chương trình giáo dục cụ thể.

Một chương trình, một bộ sách giáo khoa, một phương pháp dẫn đến một trong những hệ lụy chủ yếu đào tạo ra những “công dân đồng phục”.