Trong những ngày mà trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành ngôi sao sáng nhất trên thị trường tài chính, một báo cáo mới từ hãng phân tích MacroStrategy Partnership khiến giới đầu tư toàn cầu phải giật mình: bong bóng AI hiện lớn gấp 17 lần bong bóng dot-com từng làm rung chuyển phố Wall đầu những năm 2000.
Nhà phân tích Julien Garran, tác giả của nhận định này, ví hiện tượng AI hiện nay như “một cơn sốt vàng” thời hiện đại – nhưng thay vì vàng, thứ được săn đón là silicon, dữ liệu và ảo tưởng về năng suất vô hạn.
Theo Garran, con số “17 lần” không đơn thuần phản ánh giá cổ phiếu, mà là quy mô vốn khổng lồ đang đổ vào hệ sinh thái AI – từ các nhà sản xuất chip, trung tâm dữ liệu, phần mềm, tới hàng nghìn startup mới ra đời mỗi tháng. Tính tổng lại, mức đầu tư này vượt xa giai đoạn bùng nổ dot-com cả về giá trị tuyệt đối lẫn tốc độ dòng tiền. Nói cách khác, thế giới đang tái hiện một phiên bản mới của “cơn say Internet”, nhưng lần này liều mạnh hơn gấp nhiều lần.
Các chuyên gia của MarketWatch cho biết, MacroStrategy tính toán quy mô bong bóng dựa trên “mức phân bổ vốn sai lệch” – tức lượng vốn vượt quá khả năng sinh lời thực tế của nền kinh tế. Khi lãi suất duy trì ở mức thấp suốt một thập kỷ, dòng tiền rẻ đã thúc đẩy các quỹ đầu tư đổ xô vào AI như miền đất hứa mới. Mọi thứ mang nhãn “AI” – từ chip, máy chủ, phần mềm tới các ứng dụng còn ở dạng ý tưởng – đều có thể huy động vốn hàng triệu, thậm chí hàng tỷ USD.
Đằng sau làn sóng hưng phấn ấy là những cái tên lớn: Nvidia, Microsoft, OpenAI, Amazon, Meta, Google. Tất cả đều đầu tư khổng lồ cho hạ tầng AI – riêng Nvidia đã tăng vốn hóa thêm hơn 1.000 tỷ USD trong vòng chưa đầy hai năm, nhờ nhu cầu GPU phục vụ các mô hình ngôn ngữ lớn. Theo ước tính của Goldman Sachs, riêng chi phí hạ tầng AI toàn cầu năm 2025 có thể vượt 400 tỷ USD, tương đương GDP của một quốc gia tầm trung. Garran cho rằng, sự bùng nổ này “không thể kéo dài nếu giá trị kinh tế thực của AI chưa chứng minh được”.
Nỗi lo lớn nhất của các nhà phân tích là tỷ suất hoàn vốn (ROI) của AI hiện vẫn quá thấp so với mức vốn đang rót vào. Nhiều doanh nghiệp chi hàng chục triệu USD để tích hợp AI vào quy trình, nhưng chưa thấy năng suất cải thiện đáng kể. Các mô hình lớn như ChatGPT hay Claude vẫn tiêu tốn lượng điện và dữ liệu khổng lồ, trong khi doanh thu từ người dùng và doanh nghiệp còn hạn chế.
Nhà đầu tư Erik Gordon của Đại học Michigan nhận định trên Business Insider rằng, “người chịu thiệt trong cơn sốt AI có thể còn nhiều hơn trong bong bóng dot-com”, vì lần này không chỉ là cổ phiếu công nghệ, mà cả chuỗi cung ứng vật lý – từ năng lượng, xây dựng tới bán dẫn – đều đang đặt cược vào AI.
Nếu bong bóng dot-com là câu chuyện của những website chưa có doanh thu, thì bong bóng AI 2025 là câu chuyện của những mô hình chưa có lợi nhuận. Cả hai đều dựa trên niềm tin rằng công nghệ sẽ thay đổi tất cả, nhưng đều bỏ qua quy luật kinh tế cơ bản: giá trị thật phải đi trước kỳ vọng. Và nếu Garran đúng, khi bong bóng vỡ, sức ảnh hưởng lần này sẽ lan rộng hơn nhiều.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt khiến giới đầu tư còn nuôi hy vọng: AI không phải ảo tưởng, mà là xu thế công nghệ thật. Nhiều chuyên gia phản biện cho rằng, so sánh với dot-com là quá bi quan. Internet cũng từng trải qua một vụ sụp đổ lớn, nhưng sau đó tái sinh mạnh mẽ, tạo ra những gã khổng lồ như Amazon hay Google.
Dẫu vậy, nguy cơ vẫn hiện hữu. Khi dòng vốn rẻ dần khép lại và lãi suất duy trì cao, những dự án không có lợi nhuận thực sẽ bị thanh lọc. Tương tự dot-com 20 năm trước, thị trường có thể chứng kiến làn sóng sụp đổ của các startup, kéo theo điều chỉnh mạnh ở cổ phiếu công nghệ. MacroStrategy ước tính, chỉ cần 20% trong số vốn đầu tư vào hạ tầng AI mất hiệu quả, thị trường có thể bốc hơi hơn 3.000 tỷ USD giá trị.
Vấn đề cốt lõi nằm ở khoảng cách giữa công nghệ và kinh tế. Công nghệ AI phát triển nhanh hơn khả năng hấp thụ của doanh nghiệp. Phần lớn các tổ chức vẫn đang loay hoay tìm cách tích hợp mô hình AI vào hoạt động thực tế mà không ảnh hưởng đến bảo mật, quyền riêng tư hay quy trình nội bộ. Trong khi đó, các tập đoàn lớn lại cạnh tranh dữ dội, đẩy chi phí nghiên cứu và hạ tầng lên mức chưa từng có.
Những tín hiệu “quá nóng” đã bắt đầu xuất hiện: định giá các công ty chip, phần mềm AI tăng gấp nhiều lần chỉ trong thời gian ngắn; dòng vốn đầu tư mạo hiểm quay trở lại trạng thái bùng nổ; và nhiều công ty niêm yết thêm chữ “AI” vào tên sản phẩm để kéo giá cổ phiếu. Tất cả gợi nhớ hình ảnh quen thuộc của những năm 1999 – khi bất cứ doanh nghiệp nào thêm đuôi “.com” đều có thể huy động vốn dễ dàng.
Câu hỏi đặt ra không phải là liệu có bong bóng hay không – mà là khi nào và ở mức độ nào. Garran cho rằng bong bóng AI hiện không thể duy trì mãi, nhưng sự vỡ của nó sẽ không đồng nghĩa với sự sụp đổ công nghệ. “Giống như Internet năm 2001, khi lớp bọt tan đi, phần lõi thật sẽ ở lại – và đó mới là nơi hình thành giá trị bền vững”.
Nhìn ở góc độ đó, bong bóng AI cũng có thể được xem là một “giai đoạn thanh lọc tự nhiên”. Các doanh nghiệp chạy theo trào lưu sẽ bị loại bỏ, trong khi những công ty có nền tảng công nghệ thật sự – như Nvidia, Microsoft, Google hay OpenAI – sẽ tiếp tục định hình thế giới mới.
Từ góc nhìn lịch sử, mọi cuộc cách mạng công nghệ đều đi qua thời kỳ hưng phấn cực độ trước khi chạm đến giá trị thật. Bong bóng đường sắt thế kỷ 19, bong bóng Internet đầu thế kỷ 21 – và giờ, bong bóng AI giữa thập kỷ 2020 – tất cả đều là biểu hiện của lòng tin quá mức vào tương lai. Nhưng chính lòng tin ấy, dù có gây ra đau thương ngắn hạn, vẫn là động lực cho những bước tiến dài hạn.
Theo: CNN, Business Insider