Một ngày luyện Toán quốc gia cùng 'cậu bé vàng' Lê Bá Khánh Trình

Tôi là TS Lê Bá Khánh Trình (63 tuổi), cựu Tổ trưởng tổ Toán trường Phổ thông Năng khiếu (Đại học Quốc gia

Sáng thứ 6 hàng tuần, tôi đến trường, bắt đầu tiết dạy kéo dài khoảng 2-3 tiếng. Thông thường, học sinh đến sớm hơn tôi, tự giác giải những đề bài tôi giao từ buổi học trước, trình bày rõ ràng và mạch lạc trên bảng. Khi đến, tôi chữa lần lượt từng bài, chỉ ra những điểm các em làm tốt và những điểm cần khắc phục. Đối với tôi, tất cả học sinh đều như nhau. Dù là học sinh nổi bật hay chưa thực sự xuất sắc, tôi vẫn sẽ nhận xét thẳng thắn để các em rút kinh nghiệm khi làm bài.

Năm nay, đội tuyển học sinh giỏi quốc gia môn Toán của trường có 10 em đang học lớp 11 và 12. Tuyển năm nay khá nổi bật, nhiều em thể hiện năng lực học tập rất mạnh. Điều đáng khen hơn, tôi thấy được sự quyết tâm bền bỉ của các em trong quá trình rèn luyện. Tất cả 10 nam sinh của đội đều dồn toàn lực cho kỳ thi, tiếp đó là hướng đến mục tiêu cao hơn - giành suất vào đội tuyển Olympic Toán Quốc tế (IMO). Từng là thí sinh IMO, cũng có nhiều năm dẫn dắt đội tuyển của Việt Nam, tôi đánh giá cao tinh thần và quyết tâm của các em.

Trong đợt bồi dưỡng đội tuyển năm nay, tôi cùng các giáo viên trong tổ Toán phối hợp làm việc, giúp học sinh tiếp cận kiến thức và rèn luyện tốt nhất trước khi bước vào kỳ thi chính thức. Khi tôi giảng bài, người bạn đồng hành của tôi trong 40 năm qua, TS Trần Nam Dũng, Phó hiệu trưởng nhà trường, ghé thăm và động viên các học sinh. TS Dũng cũng nán lại, cùng tôi thảo luận về các bài toán mà học sinh vừa giải.

Tôi giảng bài suốt một giờ liền không nghỉ, sau đó mới dừng lại để các học sinh đặt câu hỏi và nhận bài tập tiếp theo. Kết thúc buổi học, khi học sinh tranh thủ nghỉ ngơi, ăn trưa, tôi lại lên thư viện trường để tìm một số cuốn sách chuyên môn, phục vụ cho việc bồi dưỡng học sinh giỏi.

Toán là môn học thế mạnh của trường Phổ thông Năng khiếu trong công tác đào tạo. Vì vậy, thư viện của trường cũng có vô số đầu sách dành cho việc dạy và học môn Toán. Nhà trường phân chia các đầu sách theo từng mục như Giải tích, Hình học, Số học, thậm chí có cả khu vực riêng cho tài liệu ôn thi.

So với thời của tôi, học sinh ngày nay đã có điều kiện học tập tốt hơn, cơ sở vật chất hay tài liệu học tập đều đầy đủ. Nhớ lại năm 1979, khi chỉ còn khoảng 2-3 tháng trước kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, một số vấn đề xảy ra khiến chúng tôi thấp thỏm lo lắng sẽ không thể đến Hà Nội dự thi. May mắn, kỳ thi vẫn diễn ra thuận lợi, tôi giành được suất vào đội tuyển Olympic Toán Quốc tế.

Dự thi IMO hồi đấy cũng không dễ dàng, chúng tôi gặp khó khăn ngay từ thời gian ôn tập cho đến khâu xin visa. Sau nhiều trắc trở, thầy và trò chúng tôi đến London (Anh) và dự thi thuận lợi. Vào ngày thi, tôi phát huy khá tốt, có lời giải được đánh giá là “đẹp” nên đạt điểm tuyệt đối 40/40. Danh xưng "Cậu bé vàng của Toán học Việt Nam" mà mọi người ưu ái đặt cho cũng từ kỳ thi này mà ra.

Kết thúc buổi dạy, tôi lại trở về nhà nghỉ ngơi và tiếp tục làm việc. Hành trang đi dạy của tôi khá đơn giản, chỉ có tập tài liệu môn toán cùng cây bút, được kẹp gọn ở xe. Đợt này, tôi bị đau lưng sau một lần va chạm giao thông. Dù vậy, tôi vẫn tự chạy xe đến trường để chủ động thời gian.

Phòng làm việc của tôi ở tầng 2, không gian nhỏ nhưng đủ để tôi làm việc và đắm chìm trong thế giới toán học của riêng mình. Với tôi, toán học muôn hình vạn trạng, mỗi người sẽ có cách nhìn khác nhau. Nó khiến mình choáng ngợp vì sự rườm rà khi lần đầu tiếp xúc, nhưng bức tranh sẽ dần đẹp lên, khiến mình bất ngờ và đắm chìm vào đó. Nhiều người nghĩ toán học khô khan, chỉ áp công thức là giải được. Thực ra, toán học có thể nói lên ý kiến cá nhân bởi mỗi người có cách tiếp cận và giải toán rất riêng. Nhìn vào bài toán, chúng ta có thể thấy được cá tính và cái “hồn” của người giải trong đó. Những điều này, AI chưa thể làm được và tôi nghĩ sẽ không bao giờ làm được.

Hiện tại, ngoài việc bồi dưỡng cho đội tuyển học sinh giỏi Toán, tôi còn nhận lời mời dạy chuyên đề cho các học viên cao học, thậm chí thỉnh giảng tại Phú Yên, Vinh và sắp tới là tại trường THPT chuyên Quốc học Huế. Nếu tình hình thời tiết ổn định, cuối tháng 11 này, tôi sẽ trở lại quê hương Huế để phụ trách một số lớp chuyên đề.

Các lớp chuyên đề đều phục vụ cho công tác bồi dưỡng học sinh giỏi nên tôi mất khá nhiều thời gian để soạn giáo án. Tôi luôn cố gắng tìm kiếm những bài toán hay và lạ để các học sinh có thêm cơ hội tiếp cận và rèn giũa kỹ năng trước khi bước vào kỳ thi chính thức.

Một ngày, tôi có thể dành hàng giờ liên tục cho việc soạn đề và chuẩn bị đề tài giao lưu với học sinh, thầy cô. Nhiều khi, tôi phải chỉnh sửa những đề đã soạn, nhưng chỉnh tới chỉnh lui vẫn không thấy hài lòng. Việc soạn đề thậm chí “ám” vào cả bữa ăn giấc ngủ, nhưng cũng nhờ đặt hết tâm trí vào đó, tôi có thể giải quyết gọn gàng những nội dung tôi đặt ra.

Toán học là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của tôi. Khi lên THCS, tôi vô tình đọc được một cuốn sách tiếng Pháp, trong đó có rất nhiều bài toán dành cho học sinh giỏi. Nhờ giải được hết những bài toán đó, tôi mới bắt đầu nhận ra mình có năng khiếu ở môn học này. Vào thời của tôi, những người giỏi Toán rất được nể trọng, Toán thậm chí còn được coi là môn học “độc quyền”. Nhưng bây giờ thời thế thay đổi, nhiều môn học khác cũng được đánh giá cao như môn Toán bởi khi người học giỏi đều các môn, họ mới có thể thích ứng tốt với thế giới thay đổi không ngừng.

Tôi vẫn trung thành với giấy bút, thước kẻ, thay vì sử dụng các thiết bị điện tử. Tôi còn tận dụng những tờ lịch cũ để giải đề toán vì kích thước của chúng khá lớn, lại tiết kiệm. Tủ sách của tôi không quá lớn, nhưng có một số cuốn sách về toán do các quốc gia gửi tặng vào mỗi đợt tôi dẫn đoàn IMO Việt Nam đi thi quốc tế. Sách tiếng Anh, từ điển tiếng Anh cũng được tôi giữ gìn cẩn thận vì tới nay, tôi vẫn duy trì thói quen học tiếng Anh, nghe các bản tin bằng tiếng Anh để không quên kiến thức. Trước đây, mỗi lần dẫn đoàn đi thi quốc tế, tôi lại thấy khả năng ngoại ngữ của mình như được “hồi sinh”.

Ngoài giờ làm việc, tôi ôm đàn guitar quen thuộc và chơi những bài đã “nằm lòng” hàng chục năm qua. Tôi tự mày mò học guitar, piano từ thời sinh viên và cũng nằm trong đội văn nghệ thời đó. Tuổi trẻ đã qua, tôi và những người bạn cùng thời cũng đã đến tuổi về hưu, nhưng tôi thấy trái tim mình còn sức trẻ và nhiệt huyết. Đam mê của tôi với Toán cũng vậy. Thời gian tới, tôi vẫn tiếp tục gắn bó với bảng đen phấn trắng, với những bài toán hình học hấp dẫn và dành trọn những kiến thức tôi có để truyền cho các thế hệ học sinh có niềm đam mê bất tận với môn Toán.