Ông Nguyễn Quốc Hiệp – Chủ tịch Hiệp hội các Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC).
Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn đẩy mạnh đầu tư các dự án hạ tầng chiến lược như đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, điện hạt nhân và hệ thống đường sắt đô thị, bài toán lựa chọn nhà thầu đủ năng lực đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Đặc biệt, khi Luật Xây dựng 2025 chính thức bãi bỏ chứng chỉ năng lực hoạt động xây dựng từ ngày 1/7/2025, thị trường đứng trước yêu cầu phải có một công cụ sàng lọc thay thế đủ tin cậy.
Từ thực tế đó, Hiệp hội các Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) đã đưa ra đề xuất xây dựng Chương trình đánh giá năng lực và xếp hạng doanh nghiệp nhà thầu, được kỳ vọng sẽ đóng vai trò như một "bộ lọc" minh bạch, giúp chủ đầu tư dễ dàng nhận diện đối tác phù hợp, đồng thời thúc đẩy các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh. Chương trình dự kiến triển khai chính thức từ năm 2026, sau khi xin ý kiến của Bộ Xây dựng.
Phát biểu tại Hội thảo "Đánh giá năng lực và xếp hạng doanh nghiệp các nhà thầu xây dựng Việt Nam" diễn ra vào ngày 26/12, ông Nguyễn Quốc Hiệp – Chủ tịch VACC cho biết, đây là lần đầu tiên ngành xây dựng Việt Nam có một hệ thống xếp hạng mang tính chuyên biệt, được xây dựng dựa trên kinh nghiệm từ các ngành khác.
Theo ông Hiệp, việc xếp hạng không nhằm tạo ra danh hiệu hay thứ bậc hơn – kém giữa các doanh nghiệp, mà hướng tới hình thành một cơ sở dữ liệu tham chiếu đáng tin cậy cho chủ đầu tư, đặc biệt trong bối cảnh nhiều dự án quy mô lớn phải áp dụng cơ chế chỉ định thầu hoặc lựa chọn nhà thầu theo các tiêu chí đặc thù.
Theo đề cương chương trình do VACC soạn thảo, đối tượng tham gia không chỉ giới hạn ở hội viên hiệp hội mà mở rộng cho các doanh nghiệp xây dựng có nhu cầu và tự nguyện đăng ký. Các nhà thầu được phân loại theo ba lĩnh vực chính gồm: xây dựng dân dụng – công nghiệp, hạ tầng kỹ thuật và cơ điện (M&E). Một doanh nghiệp có thể được xếp hạng ở nhiều lĩnh vực khác nhau nếu đáp ứng đủ điều kiện chuyên môn.
Giai đoạn đầu, chương trình tập trung vào các doanh nghiệp có vốn điều lệ từ 150 tỷ đồng trở lên. Đáng chú ý, các nhà thầu không được xếp theo thứ hạng số 1–2–3 mà sắp xếp theo thứ tự alphabet.
Hệ thống tiêu chí đánh giá được chia thành hai nhóm. Nhóm bắt buộc bao gồm các điều kiện tiên quyết như không vi phạm pháp luật, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ bảo hiểm, không để xảy ra sự cố nghiêm trọng trong ba năm gần nhất. Nhóm tiêu chí cụ thể gồm 4 trụ cột: Năng lực kinh nghiệm (40%); Năng lực tài chính (30%); Hiệu quả sản xuất kinh doanh (20%); Uy tín quản trị doanh nghiệp (10%).
Điểm số đạt từ 70% trở lên sẽ được xếp hạng, dựa trên tự đánh giá của doanh nghiệp và thẩm định bởi Hội đồng độc lập.
Chủ tịch VACC Nguyễn Quốc Hiệp khẳng định, đề án xếp hạng nhà thầu không nhằm "phong danh hiệu", mà hướng tới chuẩn hóa thông tin thị trường. "Xếp hạng không thay thế đấu thầu, nhưng sẽ giúp thị trường tránh được tình trạng nhà thầu nhận việc vượt quá năng lực thực, dẫn đến chậm tiến độ, đội vốn hoặc phát sinh tranh chấp", ông Hiệp nói.
Tại hội thảo, đại diện Cục Quản lý Đấu thầu (Bộ Tài chính) đánh giá cao vai trò hỗ trợ của xếp hạng nhà thầu đối với các dự án sử dụng vốn nhà nước, song nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm tính khách quan, tránh nguy cơ "xin – cho" hoặc cạnh tranh không bình đẳng. Ông cho rằng kết quả xếp hạng cần được xem như một kênh thông tin độc lập, giúp chủ đầu tư nắm bắt năng lực tài chính, kinh nghiệm và uy tín của nhà thầu.
Ông Đậu Anh Tuấn – Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).
Từ kinh nghiệm triển khai Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), ông Đậu Anh Tuấn – Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng xếp hạng nhà thầu là lĩnh vực nhạy cảm, liên quan trực tiếp đến lợi ích doanh nghiệp, nên yêu cầu cao về tính độc lập và minh bạch.
Theo ông Tuấn, nếu bảng xếp hạng chỉ dựa trên hồ sơ tự khai mà thiếu khảo sát từ chủ đầu tư, thiếu cơ chế phản hồi và phúc tra thì sẽ rất khó tạo được niềm tin. "Muốn xếp hạng có giá trị, phải coi đây là một công cụ phục vụ thị trường, chứ không phải một danh sách mang tính hành chính", ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh.
Dẫn kinh nghiệm quốc tế, ông Tuấn cho biết Hàn Quốc gắn phân hạng nhà thầu với quy mô gói thầu nhằm tránh tình trạng "vượt trần" năng lực; Nhật Bản coi kết quả sau mỗi dự án là "tài sản uy tín" của doanh nghiệp; Anh áp dụng Chuẩn Đánh giá Chung để thống nhất tiêu chí tiền kiểm; còn Mỹ sử dụng hệ thống CPARS lưu trữ đánh giá định kỳ làm cơ sở bắt buộc cho các gói thầu tiếp theo.
Theo kế hoạch, chương trình xếp hạng nhà thầu sẽ thuê tổ chức tư vấn chuyên nghiệp xây dựng bộ chỉ tiêu chi tiết. Hội đồng đánh giá dự kiến gồm đại diện VACC, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính và VCCI.
Lộ trình thực hiện gồm: hoàn thiện đề cương trong giai đoạn tháng 10–12/2025; tổ chức tự đánh giá và thẩm định từ tháng 1–6/2026; công bố kết quả trong khoảng tháng 6–9/2026. Chu kỳ đánh giá được đề xuất là 3 năm/lần, với kinh phí từ nguồn của hiệp hội và đóng góp tự nguyện, nhằm bảo đảm tính minh bạch và độc lập.