Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là sự bùng nổ của mạng xã hội và nội dung dạng ngắn, thế hệ Gen Z đang phát triển những cách tiếp nhận thông tin và học hỏi hoàn toàn khác so với các thế hệ trước. Một trong những nhận định phổ biến hiện nay là Gen Z có "khả năng tập trung thấp", thường chỉ kéo dài vài giây, và điều này bị xem là một vấn đề nghiêm trọng đối với giáo dục.
Thực tế cho thấy, sự lệch pha giữa cách Gen Z tiếp nhận thông tin và phương pháp giảng dạy truyền thống đang ngày càng rõ rệt. Giáo dục hiện đại phần lớn vẫn dựa trên mô hình bài giảng kéo dài, tài liệu học thuật dày đặc và hình thức tiếp thu thụ động. Trong khi đó, thế hệ trẻ hiện nay đang sống trong môi trường thông tin được truyền tải với tốc độ cao, hình ảnh trực quan và phản hồi tức thì. Sự "thiếu kiên nhẫn" trong việc tiếp nhận các dạng thông tin truyền thống không hẳn là dấu hiệu của sự xuống cấp tư duy, mà có thể là hệ quả của quá trình thích nghi thần kinh với môi trường kỹ thuật số.
Theo các nhà khoa học nhận thức như Tiến sĩ Gloria Mark, sự tập trung không phải là một năng lực cố định, mà là một trạng thái chịu ảnh hưởng bởi hoàn cảnh và cách tổ chức thông tin. Gen Z, với khả năng chuyển đổi ngữ cảnh nhanh, xử lý hình ảnh hiệu quả và chọn lọc thông tin cao độ, đang vận hành một kiểu "chú ý có mục tiêu" – trong đó, thời lượng không còn là yếu tố quyết định của sự học. Thay vì đánh giá họ qua thời gian, họ có thể ngồi yên, cần nhìn vào khả năng chắt lọc, phân tích và tái cấu trúc thông tin từ nhiều nguồn khác nhau trong thời gian ngắn.
Tiến sĩ Gloria Mark, tác giả cuốn sách "Attention Span," tạm dịch là "Khoảng Chú Ý"
Trong bối cảnh đó, những nền tảng như TikTok hay Facebook, Instagram - vốn bị xem là biểu tượng của sự "thiếu nghiêm túc" - đang dần chứng minh rằng, nếu được sử dụng đúng cách, chúng có thể trở thành công cụ học tập hiệu quả. Khái niệm microlearning (học tập vi mô) - tức học qua các đoạn nội dung ngắn, tập trung - đã được nghiên cứu và chứng minh có thể giúp tăng khả năng ghi nhớ và cải thiện mức độ tương tác với kiến thức. Thống kê cho thấy microlearning có thể tăng hiệu quả ghi nhớ lên đến 60% so với phương pháp truyền thống, và nhiều công ty lớn như Google hay Unilever đã áp dụng rộng rãi trong đào tạo nội bộ.
Các nghiên cứu thực nghiệm cũng ủng hộ tiềm năng giáo dục của nội dung dạng ngắn. Năm 2025, một nghiên cứu tại Indonesia cho thấy, học sinh sử dụng TikTok - một mạng xã hội nổi bật với dạng video ngắn - để bổ trợ môn tiếng Anh có kết quả bài kiểm tra cao hơn gần 23% so với nhóm không sử dụng. Một nghiên cứu khác tại đại học ở Trung Quốc với mô hình "lớp học đảo ngược" sử dụng TikTok trong môn nghệ thuật dân gian cho thấy mức độ tham gia lớp học và kết quả học tập đều được cải thiện rõ rệt.
Ngoài ra, một nghiên cứu công bố tháng 2/ 2025 trên International Journal of Education Management and Sociology chỉ ra microlearning không chỉ giúp tăng hiệu quả trong học tập, mà còn hỗ trợ quá trình học suốt đời bằng cách tăng "tính linh hoạt về thời gian và không gian" đồng thời nâng cao sự tự chủ và độ ghi nhớ lâu dài đối với Gen Z. Theo thống kê năm 2025, có đến 93 % chuyên gia đào tạo (L&D) coi microlearning là công cụ thiết yếu và 85 % cho rằng học trong lúc làm việc (in‑the‑flow learning) là xu hướng nổi bật. Gen Z chiếm 25 % lực lượng lao động toàn cầu và ưu ái microlearning vì tính nhanh, linh hoạt, dễ tiếp cận phù hợp với cuộc sống số hóa của họ.
Một trong nhiều tài khoản TikTok có nội dung dạy học Tiếng Anh bổ ích giúp người xem "microlearn" (học tập vi mô).
Không chỉ TikTok, các nền tảng mạng xã hội "lâu đời" hơn như Facebook hay Instagram cũng đang dần chứng tỏ giá trị trong giáo dục hiện đại. Thống kê năm 2025 cho thấy, 71% học sinh đã học được một phương pháp học tập mới thông qua mạng xã hội. Trên Facebook, nhiều lớp học cũng lập nhóm Facebook riêng để thảo luận bài vở và chia sẻ tài liệu sau giờ học. Cách làm này giúp kết nối học sinh với nhau cũng như với giáo viên một cách liên tục và thuận tiện. Quả thực, một nghiên cứu trên sinh viên điều dưỡng Gen Z cho thấy, họ chủ yếu dùng Facebook trong học tập để trao đổi thông tin, hợp tác làm bài và chia sẻ tài liệu – tương tự xu hướng chung tại Việt Nam. Việc tích hợp các yếu tố đa phương tiện và liên kết trên Facebook khiến nền tảng này trở thành cầu nối mở rộng lớp học, giúp việc dạy và học linh hoạt, trực quan hơn.
Cùng với Facebook, Instagram đang nổi lên như một kênh học tập sáng tạo cho thế hệ trẻ. Theo khảo sát, 26% Gen Z hiện dành phần lớn thời gian mạng xã hội trên Instagram – cao gấp nhiều lần so với tỉ lệ chỉ 4% trên Facebook. Nhờ ưu thế về hình ảnh trực quan, Instagram đặc biệt phù hợp để truyền tải kiến thức một cách sinh động: từ infographic tóm lược bài giảng đến video ngắn giải thích các khái niệm phức tạp.
Một nghiên cứu năm 2024 về việc tích hợp Instagram trong giảng dạy đại học (môn kinh tế học) cho thấy việc sử dụng video ngắn trên nền tảng này giúp cải thiện rõ rệt sự giao tiếp, mức độ tham gia và động lực học tập của sinh viên. Kết quả là mức độ hài lòng của sinh viên đối với khóa học cũng tăng đáng kể.
TikTok đang ngày càng được sử dụng như một công cụ học tập
Trên thực tế, nhiều giáo viên và tổ chức giáo dục đã xây dựng các tài khoản Instagram để chia sẻ nội dung học thuật hấp dẫn, thu hút hàng ngàn người theo dõi. Học sinh cũng có xu hướng tham gia các cộng đồng học tập trực tuyến trên Instagram, chẳng hạn như trào lưu "studygram" – nơi họ đăng ảnh ghi chú đẹp và trao đổi mẹo ôn tập, qua đó truyền cảm hứng cho nhau trong học tập. Đáng chú ý, 59% học sinh trung học trong một khảo sát cho biết, họ theo dõi các trường đại học trên Instagram để tìm hiểu thông tin tuyển sinh và ngành học.
Vì vậy, tại nhiều lớp học hiện nay, giáo viên và học sinh đã sáng tạo trong cách tích hợp nội dung ngắn vào bài học. Các ví dụ bao gồm: học sinh trong các lớp học Tâm lý mô phỏng cơ chế phòng vệ trong các video 30 giây, học sinh Sinh học minh hoạ quá trình nguyên phân qua stop-motion, hay học sinh Lịch sử dựng các đoạn phim ngắn về cuộc cách mạng. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy những "video ngắn" không làm suy giảm chất lượng học tập – mà đang khơi gợi sự tò mò, mở đầu cho các cuộc thảo luận sâu hơn.
Dĩ nhiên, cũng cần thừa nhận rằng không phải mọi nội dung ngắn đều mang lại giá trị. Việc tiêu thụ vô tội vạ hàng trăm video mỗi ngày mà không có định hướng chắc chắn không giúp hình thành tư duy phản biện. Tuy nhiên, thay vì cấm đoán, giáo dục nên đóng vai trò định hướng: giúp học sinh tạo ra, phân tích và khai thác nội dung số một cách chủ động và mục tiêu. TikTok – cũng như các nền tảng tương tự – không nên bị xem là "kẻ thù" của giáo dục, mà là một phần của chiến lược giảng dạy phù hợp với thời đại.
Hoàng Thiệu Như
Cùng chủ đề
Bộ GD&ĐT nói gì khi cử tri đề nghị 'không biến học sinh thành máy học'
Theo Bộ trưởng GD&ĐT, thời gian qua bộ đã thực hiện nhiều giải pháp quản lý hoạt động dạy thêm,...
Sau sắp xếp, EVN đảm bảo vận hành liên tục nhờ chuyển đổi số
(Chinhphu.vn) - Sau gần một tháng cả nước thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính, hệ thống điện quốc...
Lo con bị bắt cóc trên mạng
Hàng loạt bẫy lừa đảo, bắt cóc trên mạng xã hội và những mối nguy hiểm khó lường đang rình...
Kỳ thi hai trong một đẩy gánh nặng lên vai học sinh?
Kỳ thi 2 mục đích đang bộc lộ sự khiên cưỡng khi đặt nhiều mục tiêu với mỗi đề thi....
Lần đầu tiên Đại học Y Dược có 8 sinh viên tốt nghiệp xuất sắc
Trong số 349 sinh viên tốt nghiệp Đại học Y Dược (Đại học Quốc gia Hà Nội) năm nay, lần...
Ám ảnh nợ sinh viên
Sau khi chính quyền Tổng thống Trump chấm dứt chính sách tạm dừng trả nợ được áp dụng trong thời...
Mới cập nhật
