Vào ngày 3 tháng 5 năm 1978, khi Internet còn chưa được gọi là Internet, một sự kiện tưởng chừng nhỏ bé đã xảy ra trên mạng ARPANET – tiền thân của mạng toàn cầu mà chúng ta đang sử dụng ngày nay.
Gary Thuerk, một nhân viên tiếp thị của công ty Digital Equipment Corporation (DEC), đã gửi một email duy nhất đến khoảng 400 người dùng. Mục đích của ông rất đơn giản: quảng bá cho một buổi giới thiệu sản phẩm máy tính mới của công ty.
Nhưng hệ quả mà hành động này gây ra đã vượt xa tưởng tượng – đó chính là bức thư rác (spam email) đầu tiên trong lịch sử truyền thông điện tử. Dù mang dấu ấn của sự tiên phong, sự kiện này cũng khơi mào cho một vấn đề dai dẳng vẫn còn ám ảnh thế giới số đến tận ngày nay: thư rác, sự xâm lấn, và ranh giới mong manh giữa tiếp thị và quấy rối kỹ thuật số.
Thời điểm đó, ARPANET là một mạng lưới liên kết các máy tính chủ yếu dành cho mục đích nghiên cứu khoa học và quân sự. Số lượng người dùng còn khá khiêm tốn và đa phần đều là các kỹ sư, nhà nghiên cứu hoặc nhân sự từ các tổ chức giáo dục và chính phủ Hoa Kỳ.
Gary Thuerk, khi nhận thấy khả năng tiếp cận nhiều người trong cộng đồng công nghệ một cách nhanh chóng, đã tận dụng lỗ hổng trong hệ thống quản lý email của ARPANET để gửi một thông điệp duy nhất đến hàng trăm người – thay vì gửi thủ công từng email một như quy định.
Thông điệp của ông quảng bá hai buổi trình diễn sản phẩm máy tính mới của DEC tại California.
Đối với Gary Thuerk, đây là một bước đi đột phá trong tiếp thị – một hình thức quảng bá điện tử chưa từng có tiền lệ. Nhưng đối với nhiều người nhận, hành động này là sự vi phạm trắng trợn vào không gian cá nhân và mục tiêu sử dụng của mạng lưới ARPANET.
Rất nhiều người dùng đã phản hồi giận dữ, thậm chí khiếu nại lên quản trị mạng, cáo buộc DEC đã lạm dụng hệ thống để quảng bá không được yêu cầu. Tuy nhiên, kết quả về mặt thương mại lại cho thấy một nghịch lý: công ty DEC vẫn ghi nhận được một số lượng đáng kể khách tham dự và thậm chí bán được vài chiếc máy tính từ sự kiện này.
Gary Thuerk sau đó tuyên bố ông là “cha đẻ của thư rác”, dù danh xưng đó không mấy ai muốn tranh giành.
Sự kiện năm 1978 không chỉ là lần đầu tiên một thư quảng cáo không được yêu cầu được gửi qua mạng điện tử – mà còn là tín hiệu đầu tiên cho thấy các vấn đề về đạo đức, quyền riêng tư và quy định sử dụng sẽ trở thành yếu tố then chốt trong môi trường kỹ thuật số.
Khi email bắt đầu phổ biến vào những năm 1990, hiện tượng thư rác cũng theo đó bùng nổ. Từ vài trăm thư mỗi ngày, con số này nhanh chóng tăng lên hàng triệu, rồi hàng tỷ email rác được gửi đi mỗi ngày.
Spam không chỉ dừng lại ở thư quảng cáo nữa, mà còn trở thành công cụ cho lừa đảo, phát tán phần mềm độc hại, và thao túng tâm lý người dùng.
Khái niệm “spam” bắt nguồn từ một tiểu phẩm hài của nhóm Monty Python, trong đó từ “spam” (tên một loại thịt hộp) được lặp đi lặp lại một cách phi lý và không ngừng, làm gián đoạn cuộc đối thoại.
Đây là cách thức hoàn hảo để mô tả trải nghiệm của người dùng Internet khi họ phải đối mặt với hàng loạt thông tin không mong muốn tràn ngập hộp thư của mình – lặp lại, phiền phức và khó tránh.
Đến đầu những năm 2000, thư rác đã chiếm tới 80–90% tổng lưu lượng email toàn cầu, gây tổn thất hàng tỷ USD mỗi năm cho doanh nghiệp và người dùng vì mất thời gian, chi phí lọc và nguy cơ bảo mật.
Từ góc nhìn lịch sử, sự kiện năm 1978 như một vết nứt đầu tiên trên lớp vỏ bọc lý tưởng về một mạng lưới kết nối chỉ phục vụ tri thức và cộng tác. Nó cho thấy, ngay từ những ngày đầu, bất kỳ công nghệ nào, dù tốt đẹp đến đâu, cũng có thể bị khai thác cho những mục đích cá nhân nếu không được giám sát và kiểm soát chặt chẽ.
Bài học từ hành động của Gary Thuerk đã được nhiều công ty công nghệ ghi nhớ khi họ xây dựng các giao thức bảo vệ người dùng, phát triển bộ lọc spam, thiết lập luật lệ và thậm chí ban hành các đạo luật như CAN-SPAM Act ở Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, thư rác không bao giờ biến mất hoàn toàn. Thay vào đó, nó thích nghi, thay đổi hình dạng và tìm những con đường mới để tiếp cận người dùng – từ email, tin nhắn điện thoại, quảng cáo bật lên, cho đến các nền tảng mạng xã hội.
Dù có vô số công cụ chống spam ngày nay, các thuật toán và kỹ thuật phân phối spam cũng ngày càng tinh vi, thậm chí tận dụng trí tuệ nhân tạo để tạo ra nội dung thuyết phục hơn.
Trong bối cảnh đó, bức thư rác đầu tiên của Gary Thuerk – tuy vô hại so với chuẩn mực hiện nay – lại trở thành một biểu tượng đáng nhớ. Nó nhắc nhở rằng bất kỳ hành vi nhỏ nào trong môi trường công nghệ cũng có thể trở thành tiền đề cho những thay đổi sâu rộng.
Và nó chứng minh rằng sự kết nối toàn cầu không chỉ mang lại sức mạnh lan tỏa tri thức, mà còn kéo theo trách nhiệm, cảnh giác và khả năng kiểm soát các hệ quả không mong muốn.
Gần nửa thế kỷ sau, chúng ta vẫn đang sống trong thế giới mà thư rác là một phần tất yếu của môi trường số. Nhưng nhờ sự kiện nhỏ vào tháng 5 năm 1978, chúng ta hiểu rõ hơn rằng ranh giới giữa sáng tạo và xâm phạm là mong manh đến mức nào – và chỉ một hành động tưởng chừng như vô thưởng vô phạt cũng có thể mở ra một chương mới đầy phức tạp trong lịch sử công nghệ nhân loại.
