Trong suốt thế kỷ qua, kim cương luôn được xem là biểu tượng của sự vĩnh cửu, của tình yêu bất diệt và địa vị xã hội. Nhưng câu chuyện đó đang dần lung lay, khi Trung Quốc – trung tâm sản xuất kim cương nhân tạo lớn nhất thế giới – đang biến điều từng được coi là kỳ diệu của tự nhiên thành sản phẩm công nghiệp có thể nhân bản trong vài giờ. Công nghệ tổng hợp kim cương trong phòng thí nghiệm đã tiến xa tới mức, như Wired nhận xét, “ngay cả các chuyên gia bằng mắt thường cũng khó phân biệt đâu là viên đá được sinh ra trong lòng đất hàng triệu năm và đâu là sản phẩm của công nghệ hiện đại”.
Trong các nhà máy tại Tô Châu, Hợp Phì hay Trường Xuân, những lò phản ứng plasma hoạt động liên tục 24/7, có thể tạo ra một viên kim cương hoàn hảo chỉ trong khoảng 150 phút — một tốc độ mà Fortune mô tả là “đủ để biến sự hiếm có của kim cương thành chuyện của quá khứ”.
Trung Quốc hiện chiếm tới hơn 80% sản lượng kim cương nhân tạo toàn cầu, vượt xa Ấn Độ và Mỹ. Điều này khiến giá kim cương tổng hợp giảm mạnh – theo The Guardian, chỉ trong 5 năm, giá trung bình giảm tới 74%. Trong khi đó, giá kim cương tự nhiên cũng lao dốc gần 30%, do người mua ngày càng nhận thấy hai loại này không còn khác biệt đáng kể về thẩm mỹ hay chất lượng.
Sự thay đổi này không chỉ là vấn đề công nghệ, mà còn là sự chuyển dịch giá trị. Thế hệ trẻ – đặc biệt là Gen Z và Millennials – không còn coi kim cương là biểu tượng bắt buộc của tình yêu hay sự thành đạt. Nhiều người chọn kim cương nhân tạo vì lý do đạo đức: chúng không liên quan đến khai thác mỏ, không tạo ra “xung đột máu” và có dấu ấn bền vững hơn.
Một người tiêu dùng Trung Quốc được Financial Times trích dẫn nói rằng: “Tôi không cần viên kim cương chứng minh tình yêu. Tôi chỉ cần nó đẹp, bền, và không hủy hoại môi trường”. Quan điểm đó đang dần chiếm ưu thế trong giới trẻ toàn cầu, đặc biệt khi các nền kinh tế suy giảm và khái niệm “xa xỉ” đang được định nghĩa lại theo hướng gắn liền với tính bền vững và công nghệ.
Tuy nhiên, việc kim cương nhân tạo phát triển quá nhanh cũng tạo ra nghịch lý. Khi nguồn cung tăng mạnh, giá rơi tự do, các thương hiệu từng tự hào về “công nghệ xanh” nay lại phải đối mặt với khủng hoảng niềm tin. Bà Feriel Zerouki, Chủ tịch Hội đồng Kim cương Thế giới, cảnh báo trên Reuters: “Giá kim cương nhân tạo đang sụp đổ, và điều đó khiến người mua hoang mang. Bóng bong đã vỡ, và một phần thị trường đang quay lại với kim cương tự nhiên”.
Nguyên nhân nằm ở chỗ, khi kim cương nhân tạo trở nên quá phổ biến và rẻ, nó dần mất đi vị thế đặc biệt. Nếu một viên đá có thể được sản xuất hàng loạt, nó sẽ không còn mang tính “vĩnh cửu” – ít nhất là trong cảm nhận biểu tượng.
Ngược lại, các nhà khai thác kim cương tự nhiên đang nỗ lực định vị lại giá trị của mình. Botswana, Namibia, Angola và nhiều nước châu Phi – vốn là trung tâm khai thác lớn – đang tái hợp tác để quảng bá “nguồn gốc tự nhiên” như một giá trị văn hóa và cảm xúc, chứ không chỉ là yếu tố thương mại. Một hiệp ước có tên “Luanda Accord” được ký kết, nhằm tái khẳng định rằng kim cương tự nhiên là “chứng nhân của thời gian và của trái đất”. Song, giới chuyên gia cho rằng, chỉ dựa vào biểu tượng truyền thống là chưa đủ. Khi người tiêu dùng toàn cầu đang hướng tới tính thực dụng và công nghệ, những câu chuyện cũ về “vĩnh cửu” có thể không còn hấp dẫn.
Ở chiều ngược lại, Trung Quốc tiếp tục coi kim cương nhân tạo là lĩnh vực chiến lược. Theo Reuters, chính phủ nước này mới ban hành quy định kiểm soát xuất khẩu đối với kim cương tổng hợp, cho thấy tầm quan trọng chiến lược của ngành này trong chuỗi giá trị công nghệ cao. Các doanh nghiệp Trung Quốc như Sino Crystal, Henan Huanghe Whirlwind hay Anhui Zhongnan đang phát triển các loại kim cương dùng cho công nghiệp bán dẫn, năng lượng và quang học – vượt xa khỏi lĩnh vực trang sức truyền thống. Điều đó nghĩa là, kim cương nhân tạo không chỉ đe dọa thị trường xa xỉ mà còn đang trở thành “vật liệu chiến lược” của thế kỷ 21.
Tác động của cuộc cách mạng này lan rộng: De Beers – biểu tượng một thời của kim cương tự nhiên – buộc phải cắt giảm sản lượng và tái cấu trúc chiến lược marketing. Trong báo cáo mới nhất, hãng ghi nhận doanh thu sụt giảm mạnh và tuyên bố “sẽ tập trung vào việc kể câu chuyện về nguồn gốc và tính cá nhân của mỗi viên đá”. Nhưng câu hỏi đặt ra là: liệu người tiêu dùng hiện đại có còn quan tâm tới câu chuyện đó?
Theo: SCMP, The Guardian
