Không để giọng nói, hình ảnh nghệ sĩ bị AI sao chép
Sáng 5/11, thảo luận ở tổ về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ, đại biểu Bùi Hoài Sơn (Đoàn ĐBQH Hà Nội) cho rằng trong bối cảnh văn hóa không chỉ tồn tại trên sân khấu hay trang sách, mà lan tỏa mạnh trên nền tảng số, được số hóa bằng dữ liệu và thậm chí tái tạo bởi trí tuệ nhân tạo (AI), mỗi thông tin, giai điệu, hình ảnh có thể đi khắp thế giới trong vài giây và cũng dễ bị đánh cắp, bóp méo hoặc khai thác trái phép.
"Vì thế, dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ lần này không chỉ là sửa kỹ thuật pháp lý, mà là tạo tấm lá chắn văn hóa số, bảo vệ người sáng tạo, và khẳng định chủ quyền văn hóa Việt Nam trong không gian mạng toàn cầu", đại biểu Bùi Hoài Sơn khẳng định.
Đại biểu Bùi Hoài Sơn.
Đại biểu Bùi Hoài Sơn đề nghị bổ sung trách nhiệm của nền tảng AI và nền tảng số xuyên biên giới. Cụ thể, nền tảng phải gỡ nhanh nội dung vi phạm; ngăn chặn tái đăng tải; minh bạch dữ liệu dùng để huấn luyện AI; không thương mại hóa nội dung AI tạo ra nếu dựa trên tác phẩm chưa được cấp phép.
'Chúng ta không thể để nghệ sĩ Việt trở thành người cung cấp dữ liệu miễn phí cho AI nước ngoài; không thể để giá trị văn hóa bị hút đi như tài nguyên thô và cũng không thể để pháp luật theo sau công nghệ. Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi phải là luật dẫn đường, mở không gian sáng tạo mới, nuôi dưỡng tài năng, thúc đẩy kinh tế sáng tạo và bảo vệ giá trị Việt trong dòng chảy số", đại biểu Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.
Đại biểu cho biết thêm, trong dự thảo, việc sửa khoản 13 Điều 4 để mở rộng bảo hộ kiểu dáng công nghiệp sang “sản phẩm phi vật lý” là đúng hướng.
Tuy nhiên, trong môi trường số, sản phẩm phi vật lý không chỉ là mô hình, thiết kế 3D mà còn bao gồm hình ảnh số, giọng nói số, phong cách biểu diễn, avatar và nhân dạng số của nghệ sĩ.
Đại biểu đề nghị bổ sung giải thích vào khoản này, nhằm bảo đảm không để giọng nói, hình ảnh nghệ sĩ, hay phong cách sáng tạo bị AI sao chép, deepfake và sử dụng mà không xin phép.
Tại khoản 2 Điều 7, dự thảo quy định việc thực hiện quyền sở hữu trí tuệ không được cản trở sử dụng Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc ca. Quy định này rất quan trọng sau sự việc Quốc ca Việt Nam bị chặn trên nền tảng số thời gian qua. Tuy nhiên, đại biểu Bùi Hoài Sơn lưu ý cần bổ sung “bao gồm cả môi trường trực tuyến và nền tảng số”, đồng thời làm rõ trách nhiệm không chỉ của cá nhân, tổ chức mà của nền tảng cung cấp dịch vụ số. Đây là bảo vệ biểu tượng thiêng liêng của quốc gia trong thời đại AI quản trị nội dung.
Về giám định sở hữu trí tuệ, đại biểu cho rằng trong thời đại nội dung bị đạo nhạc, cải biên, tái tạo bằng AI rất nhanh, giám định phải dựa trên năng lực công nghệ. Vì vậy, ông Sơn đề nghị bổ sung vào điều này yêu cầu năng lực giám định số gồm công cụ nhận diện nội dung, phân tích AI, truy vết dữ liệu, xác định nguồn gốc tác phẩm.
Tự xác định giá trị có thể dẫn đến định giá không trung thực
Trưởng Đoàn ĐBQH TP Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh cho biết, tại Khoản 4, Điều 1 dự thảo luật quy định cho phép chủ sở hữu tự xác định giá trị và lập danh mục quản trị riêng đối với các quyền sở hữu trí tuệ chưa đáp ứng điều kiện để ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán.
Đại biểu nhất trí với việc ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán phải tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực kế toán và tài chính. Tuy nhiên, dự thảo luật hiện chưa làm rõ hoặc chưa dẫn chiếu đến quy định pháp luật nào về nội dung điều kiện để ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán.
“Nếu không có cách hiểu thống nhất sẽ dẫn đến việc áp dụng khác nhau trong thực tế, ảnh hưởng đến giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn”, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh nói và đề nghị làm rõ về pháp luật quy định, hướng dẫn về "điều kiện để ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán.
Trưởng Đoàn ĐBQH TP Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh.
Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị làm rõ quy định về việc cho phép tự xác định giá trị khi góp vốn/huy động vốn có chứa đựng rủi ro về tính minh bạch và khách quan hay không? Liệu có thể dẫn đến tình trạng lách luật, thổi phồng giá trị tài sản, dẫn đến gây thiệt hại cho các cổ đông, nhà đầu tư khác.
Đại biểu Lò Thị Luyến (Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên) cho rằng, việc cho phép chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ tự xác định giá trị có thể dẫn đến không trung thực khi định giá (nâng cao lên so với giá trị thực), định giá không chính xác (thấp quá hoặc cao quá), khi chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ dùng quyền sở hữu trí tuệ để thực hiện các giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn theo quy định tại khoản này có thể gặp khó khăn trong giao dịch hoặc khi xảy ra tranh chấp thì các cơ quan có thẩm quyền xử lý cũng sẽ gặp khó khăn.
Do đó đại biểu Lò Thị Luyến đề nghị, nội dung chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ được tự xác định giá trị và lập thành danh mục riêng để quản trị cần giao cho Chính phủ quy định chi tiết hồ sơ, trình tự thủ tục tự xác định giá trị, và cần xem xét có quy định giao cho một tổ chức là cơ quan nhà nước thẩm định giá hoặc một tổ chức định giá độc lập để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong giao dịch liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ.
